Nadrealno je reč koja najpreciznije opisuje dve klisure na jugu Srbije, Sićevačku i Jelašničku, prave galerije čuda prirode. Strmi zidovi oba kanjona, ukrašeni fantastičnim kamenim skulpturama koje su izvajali vetar i voda, vode ka Niškoj kotlini. Putevi iz klisura koji se tu ukrštaju čine Niš jednom od najvažnijih raskrsnica civilizacija, od iskona do danas.
Putem duž grebena klisure su prolazili svi osvajači sa Istoka i Zapada, zato su Rimljani ovu saobraćajnicu s pravom nazvali Via Militaris – Vojni put. On je spojio Podunavlje s Bosforom i Dardanelima, dodirnom tačkom Evrope i Azije, gde je u 4. veku imperator Konstantin rodom iz Naisa, preselio prestonicu i nazvao je Novi Rim. Narod je centar Istočnog rimskog carstva, koje je nadživelo zapadno 1.000 godina, nazvao Konstantinopolj ili Carigrad. Za Srbe je put ka njemu bio i ostao Carigradski drum.
Slavna prošlost
Malobrojno stanovništvo sela nad klisurama do danas je sačuvalo sećanje na slavnu prošlost, pa tragove antičke saobraćajnice naziva Rimski put. Duž najdramatičnijeg grebena Sićevačke klisure, u Gradištanskom kanjonu čije se litice spuštaju u dubinu oko 400 metara, još stoje rimske bankine i podzidi. Ovim putem je s Bliskog istoka, preko Grčke i Srbije u Evropu stiglo hrišćanstvo. Njime su hodali učenici prvozvanih apostola šireći veru u gradovima. Zato nije čudo što je imperator Konstantin iz Naisa, današnjeg Niša, grada na nizvodnom kraju Sićevačke klisure, dobro poznavao i ozakonio hrišćanstvo. Nije slučajno da je u Remezijani, gradu na uzvodnom ždrelu Sićevačke klisure stasao i živeo jedan od najznačajnijih ranohrišćanskih pisaca i episkopa Niketa. Simbolično, on je iz Remezijane s jednog kraja kanjona, krstio cara Konstantina iz Naisa, s drugog kraja klisure.
Predanje, toponimi i materijalni ostaci potvrđuju da je ovde postojalo mnoštvo manastira u kanjonima, a najstarijim se smatra onaj posvećen Vavedenju presvete Bogorodice u ataru sela Sićevo. On se po legendi nalazio u podnožju brda Ječave na početku Sićevačke klisure, gde je nekad bujala vinova loza. Po predanju, Sveti Sava se idući ka Carigradu putem po litici Ječave umorio i svratio u Sićevo, okruženo vinogradima. Zatražio je vode od jedne domaćice, a ona je odgovorila da „vode nema već samo vina“ i pružila mu vrč. Kada je Sveti Sava okusio piće sa sićevačkih padina, blagoslovio je selo i vinograde.
Pravoslavne svetinje
Zbog toga, vele stanovnici klisure, ni osmanska najezda nije uspela da iskoreni Sićevo i njegovu svetinju. Jedna legenda kaže da je prvi Bogorodičin manastir tad preleteo iz podnožja Ječave na drugu stranu Nišave, pod skute vrha Kusača, gde i danas stoji. Drugo predanje kaže da su Turci u prvom naletu razorili manastir i zabranili podizanje novog, ali su preživeli monasi i Sićevčani tokom jedne olujne noći kozjim stazama i preko nabujale reke preneli na rukama kamen crkve. Ponovo su je izgradili na skrovitim mestu u šumi pod Golemim kamenom, kako se u ovom kraju naziva monumentalna litica Kusače.
Bogorodičin manastir je zapusteo posle austro-turskog rata 1689. godine, jer je u Velikoj seobi stanovništvo i monaštvo starog Sićeva otišlo ka severu. U prazne kuće i zakorovljene vinograde je došao zbeg srpskih vinara i stočara s Kosova i Metohije. Obnovili su čokote i torove, ali Bogorodičin manastir je ostao prazan ceo vek. Crkva i konak su obnovljeni tek 1835 i ponovo stradali 1841. u vreme Niške bune. Manastir je oživeo 1875, pa opusteo u Velikom ratu. Vaskrsava 1921. kad u njega dolaze monasi izbeglice iz Rusije, noseći ikonu Čudotvorne majke Božije, zbog koje manastirčić u sićevačkoj klisuri i sada posećuje mnogo vernika i nevoljnika.
Litica Kusače, Sićevačka klisura – Gradištanski kanjon, Lik Bogorodice u Steni
.jpg)
Tako se istorija na neki način ponovila. Ruski kaluđeri stigli su u Sićevačku klisuru bežeći pred „crvenim terorom“, baš kao što su u srednjem veku na ovo mesto stigli Svetogorci bežeći pred Osmanlijama. Temelji bogomolja i toponimi, kao što je ime sela Manastir, otkrivaju postojanje srednjovekovne Sićevačke svete gore. Tragači koji su se „zaraženi“ zlatnom groznicom spuštali niz potpuno strmu liticu klisure iz koje „zevaju“ tamni otvori brojnih pećina, otkrili su tragove boravka ljudi u njima. Postoje svedočanstva da su tu bile isposnice monaha samotnjaka, isihasta, koji su bežeći od Osmanlija sa Atosa u 14. veku, tražili ovakva čudesna mesta da u njima tihuju. Možda ih je privuklo što na litici Ječave, brda na ulazu u Sićevačku klisuru, igra svetla na kamenu prikazuje Bogorodičin lik.
Po predanju, i manastir Iverica kraj sela Ostrovica je ime dobio po ruskim monasima iz svetogorskog manastira Ivirona na Atosu. Oni su bežeći pred Turcima utočište i mir našli u Sićevačkoj klisuri. Za njima je u neprohodni kanjon Nišave stiglo još mnogo kaluđera izbeglica s Atosa, koji su na monumentalnim liticama napravili malu Svetu goru sa 20 obnovljenih i novoizgrađenih manastira. Tu je cvetalo slikarstvo i prepisivačka škola, okupljali se i srpski borci za slobodu, a zbegovi nalazili utočište. Turci su u 16. veku upali na veliki narodni sabor u Iverici i u manastirskoj porti žive zakopali 12 devojaka, a zatim spalili svetinju. Od nje je ostala samo legenda, sve do kraja 19. veka kad su inženjeri srpske vojske počeli da probijaju železničku trasu kroz klisuru.
Pošto je kralj Aleksandar Obrenović spasen od davljenja u moru tokom letovanja 1895. u Bijaricu, u slavu tog događaja inženjeri su na starom crkvištu kod Ostrovice podigli novi hram. Kopajući temelje, našli su novčiće iz vremena cara Uroša Nejakog, koji su svedočili da je prvobitna crkva tu postojala u 14. veku. Zatim su pronašli i ženske kosti i nakit, koje se po predanju pripadale mučenicama iz 16. veka. Mošti se i danas nalaze u manastiru gde je crkva svakodnevno otvorena, iako monaštva nema. U hram dolazi veliki broj vernika iz Ponišavlja da se pomoli moštima mučenica i pred ikoni Svete Petke, koja se pročula kao „brzopomoćnica“ u nevolji.
TAJANSTVENO CAREVO KORITO
Prema predanju, u Jelašničkoj klisuri je bilo mnogo crkava. Najvažnija je bila posvećena Svetom Iliji, na ivici litice visoke oko 200 m, kraj „prozorca“ u steni. Na tom minijaturnom platou, u kamenu postoji savršeno isklesan pravougaoni grob, koji se zove Carevo korito.
.jpg)
– U doba Rima na tako visokim i istaknutim mestima sahranjivana su ili spaljivana tela samo najuglednijih ličnosti. Na primer, na brdu Magura iznad Feliks Romuliane je obavljena apoteoza odnosno spaljivanje tela imperatora Galerija i njegove majke, jer se smatralo da se tako uzdižu među božanstva. Zato sve ukazuje da je i Carevo korito izuzetno mesto koje krije veliku priču – kaže prof dr Miomir Korać, direktor arheološkog instituta SANU.
Na drugom kraju grebena Jelašničke klisure, nalazile su se po predanju crkve Svetog Simeona Nemanje i Svetog Save. Nažalost, Jelašnička klisura nikada nije sistematski arheološki istražena.
NAJSTARIJI ŽIVOPIS
Zapisi na živopisu manastira Vavedenja presvete Bogorodice u Sićevu pokazuju da je crkva podignuta 1644. u vreme obnove Pećke patrijaršije. Njene tadašnje prelepe freske, naslikane u stilu srpske tradicije 15. i 16. veka, čudom su preživele još nekoliko pohara i seoba. Danas je ovaj živopis najstariji očuvan u niškom kraju.
.jpg)
UTOČIŠTE LjUDI U LEDENOM DOBU
Arheološka otkrića u pećini Balanici svedoče da je Sićevačka klisura bila prijatno mesto za život ljudi čak i u vreme najstrašnijeg ledenog doba. Naučnici kažu da je ovaj deo Balkana bio tada bio kapija Evrope i utočište u kome su, kao u Nojevoj barci, ljudi, biljke i životinje našli sklonište od večnog leda.
Izvor: VEČERNJE NOVOSTI